Rådgiver advarede første gang om risiko i 2018
Nordic Wastes eget rådgivningsfirma har tydeligt advaret om skredproblemer, plastisk jord og risiko for stabilitetsproblemer, vurderer eksperter.
En naturkatastrofe, som ingen kunne havde forudset.
Sådan har en af ejerne af det nu konkursramte Nordic Waste beskrevet jordskredet ved Ølst.
Men nu kan TV 2 afdække, at virksomhedens eget rådgivningsfirma hele fire gange – første gang allerede i 2018 - direkte advarede Nordic Waste om skredproblemer, plastisk jord og risiko for stabilitetsproblemer.
Sådan læser to eksperter i hvert fald de geotekniske rapporter, som rådgivningsvirksomheden 4 AP over årene har udarbejdet for Nordic Waste.
- Jeg mener basalt set, de geotekniske rapporter viser, at der er advaret fra et tidligt tidspunkt. Det, der i dag er hovedårsagen til skredet, er der advaret om lige siden 2018. Helt generelt må man sige, Nordic Waste har undervurderet farerne ved den plastiske ler, siger Peter Stockmarr, geotekniker og seniorrådgiver ved rådgivningsvirksomheden Sweco og fortsætter:
- Hvis Nordic Waste havde taget de her advarsler seriøst, så var der ikke lagt jord ind ovenpå leret, i det tempo og de mængder, vi kan konstatere, det er sket i. Det er tilsyneladende gået alt for stærkt med at laste op.
Rapporterne fra 4AP
Dokumenterne fra 4AP er såkaldte geotekniske undersøgelsesrapporter.
De to første er fra januar og marts 2018, hvor 4AP var blevet bedt om at foretage jordboringer på Nordic Wastes (NW) område, for at ”orientere om jordbundsforholdene på området”. Det skete i forbindelse med, at NW ønskede at modtage også andre jordklasser end kun ren jord.
Den tredje rapport er fra november 2022, og her undersøgte 4AP området, fordi NW ville anvende et større område til jord- og affaldsbehandling. I den forbindelse ønskede NW at etablere et såkaldt betondæk.
I slutningen af marts 2023 udfærdigede 4AP den af de offentliggjorte dokumenter seneste undersøgelsesrapport. Formålet var at kortlægge området i forbindelse med et ønske om at etablere nye veje samt et nyt regnvandsbassin.
I alle fire rapporter omtaler 4AP skred eller stabilitetsbrud, som det også kaldes, i området, ligesom rådgiverne i samtlige rapporter eksplicit tager stilling til ”stabilitetsforholdene” som følge af de påtænkte projekter.
Undersøgelsesrapporterne er blevet offentliggjort af Randers Kommune i forbindelse med jordskredet.
Professor i geoteknik Kenny Kataoka Sørensen fra Aarhus Universitet vurderer også, at de geotekniske rapporter fra rådgivningsvirksomheden burde have fået alarmklokkerne til at ringe hos Nordic Waste.
- Det er helt klart advarsler. Når man støder på plastisk ler, er det en skærpende omstændighed, og man kan ikke bare gøre tingene på normal måde. Rapporterne lægger op til, at der er risiko for stabilitetsproblemer, så derfor skal man undersøge det nærmere og lave beregninger, siger han.
Jordskred på grunden allerede i 2018
Han påpeger også, at det er beskrevet i rapporterne i 2018, at der var jordskred på grunden allerede dengang.
- Jordbundsforhold bliver forringet, når jorden er skredet en gang. Dermed er der forhold, som gør, de skal være ekstra opmærksomme, siger professor Kenny Kataoka Sørensen.
De geotekniske rapporter er fra 2018, 2022 og 2023. I rapporten fra 2022 er der ifølge geotekniker og seniorrådgiver ved Sweco Peter Stockmarr flere og tydeligere advarsler end tidligere samt en anbefaling af udførelse af laboratorieforsøg for at eftervise egenskaberne for ler.
4 AP opfordrer i rapporten også Nordic Waste til at udvise ”særlig agtpågivenhed”, da der tidligere har været skred, ligesom visse skråninger ”vurderes for nuværende ikke nødvendigvis at være i en stabil situation”.
Der står desuden: ”Herudover kan belastningsforhold ligeledes ændre stabilitetsforholdene, da store opfyldninger og midlertidige jorddepoter kan forringe stabilitetsforholdene.”
- Nu fremgår det direkte, at der er risiko forbundet med den blotte opfyldning med jord, siger Peter Stockmarr.
- Deponering af jord er årsag til skred
Kenny Kataoka Sørensen fra Aarhus Universitet hæfter sig også ved, at der står i rapporterne, at projektet skal undersøges efter de strengeste krav for jorddeponi.
Samtidig pointerer rapporterne ifølge ham, at Nordic Waste burde lave tilbundsgående undersøgelser af stabilitetsforholdene, inden virksomheden lavede projekter på grunden, og at den desuden burde monitorere, om og hvor meget jorden bevæger sig, fordi der allerede var observeret skredproblemer.
- Rapporterne siger tydeligt, at hvis der skal laves noget, skal det undersøges nærmere. Hvis man ikke har fulgt de anvisninger, har man ikke levet op til standarderne, siger Kenny Kataoka Sørensen.
Mens Nordic Waste tidligere har forklaret det store jordskred, der har spredt sig ud over virksomhedens egne arealer, med enorme regnmængder, slog De Nationale Geologiske Undersøgelser for Danmark og Grønland (GEUS) mandag fast, at Nordic Wastes arbejde er hovedårsagen til skredet.
- Det er deponeringen af jord, som er den primære årsag til jordskredet, og jordskredet kan ikke betegnes som en ”naturbegivenhed af usædvanlig, uundgåelig (og uafværgelig) karakter”, lød konklusionen fra GEUS.
Her nåede eksperterne også frem til, at de første tegn på skred under den deponeret jord ved Nordic Waste fandt sted allerede i 2021. Året efter fortsatte skreddene, og i foråret 2023 var der en ”en betydelig jordskredsaktivitet” ifølge GEUS.
Ekspert: For meget jord for hurtigt
I en pressemeddelelse få dage forinden udtalte Nina Østergaard Borris, der er datter til Torben Østergaard-Nielsen, administrerende direktør i moderselskabet USTC og ejer af godt 25 procent af Nordic Waste, at alt ”var gennemtjekket”.
- Selv i bagklogskabens klare lys kan vi ikke se, hvordan vi skulle have forhindret eller forudset denne naturkatastrofe, lød det i pressemeddelelsen fredag.
Ifølge Peter Stockmarr kan det store jordskred ved Nordic Waste skyldes, at der er påfyldt for meget jord for hurtigt på Nordic Wastes grund.
- Den type skred, der tilsyneladende er i gang her, sker ved, at man lægger for meget vægt på fed ler for hurtigt, siger han uddybende og fortsætter:
- Hvis man putter vægt på leret hurtigere, end vandet kan nå at undslippe, bliver jorden helt glat, og det hele kommer til at køre på vand. Trykket gør, at i stedet for jord med vand i, har de til sidst haft vand med jord i. Den blanding skrider meget let.
4AP har ikke ønsket at stille op til interview i sagen og skriver i en mail til TV2:
- 4AP kan notere sig, at vores rapporter til Nordic Waste er blevet gjort offentligt tilgængelige på Randers Kommunes hjemmeside. Vi har ikke yderligere kommentarer til emnet.
TV 2 har spurgt USTC, der er ejet af Østergaard-familien, og som tidligere har udtalt sig om Nordic Waste, til, om Nordic Waste fik foretaget de opfølgende undersøgelser, og hvordan de reagerede på advarslerne fra deres eget rådgivningsfirma. USTC er ikke vendt tilbage på TV 2s henvendelse.
TV 2 har heller ikke kunnet få oplyst fra Randers Kommune, hvornår kommunen blev gjort opmærksom på rådgivervirksomhedes advarsler, og om der blev reageret på dem fra kommunens side.
Randers Kommune skriver i en mail: "Vi er ved at lave en gennemgang af det hele, og lige så snart det er klar, så får I det."