Jubler over nedrivning: Jane drømte om at slippe væk
Gellerupparken i det vestlige Aarhus er i disse år under stor forandring, og betonblokke på stribe bliver revet ned. Nogle begræder udviklingen, andre jubler.
Jane Normann Hoffmann var nødt til at se det med egne øjne. Nedrivningerne på Dortesvej i Gellerupparken, hvor hun er vokset op og boede i 21 år.
- Det er jo der, jeg har siddet på altanen og gloet ud på regnen, der drev ned ad det slidte, lede beton og drømt mig langt væk. Det er mange år siden, men følelsen af at være fanget i gråt betonhelvede sidder stadig i mig, siger hun.
Jane Normann Hoffmann bor ellers i et dejligt parcelhus i Horsens med sin mand og har et godt job som konsulent. Hun er ikke kommet i Gellerupparken i mange år, og føler sig faktisk heller ikke tryg ved at besøge kvarteret alene.
Men hun følger nøje med i nedrivningsplanerne. Og da hun læste, at to ud af tre blokke på Dortesvej nu er jævnet med jorden, måtte hun se det med egne øjne.
- Det var lidt overvældende og underligt at se de store bygninger være helt væk. Der var intet tilbage af dem. Men det gjorde mig helt vildt glad at se, siger Jane Normann Hoffmann.
Den lejlighed, hun voksede op i på Dortesvej 35, 3.tv, ligger i den sidste blok, der venter på at blive revet ned i løbet af efteråret. Når blokken skal knuses, tager hun derud igen med sin mand for at bevidne det.
For selvom Jane Normann Hoffmann også har mange gode minder fra de første barndomsår i kvarteret, har den udvikling, hun har fulgt på nærmeste hold, været sørgelig.
Selv i dag kan hun vågne op med et sæt om natten med sved på panden - vækket af et mareridt om, at hun igen vågnede op i lejligheden på Dortesvej.
- Hele byggeriet var en kæmpestor fejl, så det kan kun for langsomt med at få rettet op på den fejlslagne boligpolitik. Grå blokke med parkeringspladser imellem er ikke noget venligt og godt sted for mennesker at leve.
- Faktisk synes jeg, at arkitekten bag burde hænges op på hjul og stejle for så menneskefjendsk arkitektur, siger hun.
Engang kåret som Danmarks skønneste
Gellerupparken blev bygget i årene 1968-1972 som et nyt alment boligområde - Gellerupplanen - lige vest for Ringvejen i Aarhus af Brabrand Boligforening og arkitekterne Knud Blach Petersen og Mogens Harbo.
Dengang var der stor boligmangel, og udviklingen i industrien i de år gjorde det muligt at lave billigt og effektivt montagebyggeri med præfabrikerede elementer, der kunne samles på stedet til store blokke.
Det blev til knap 30 boligblokke i fire eller otte etager med omkring 2.400 lejligheder. Lejlighederne var lyse, rummelige og moderne, og der var og grønne og åbne arealer mellem blokkene, fremgår det af opslagsværket Trap Danmark.
I 1970 kårede B.T. sågar Gellerup som Danmarks skønneste by og fremhævede, at beboernes trivsel var tænkt ind i det topmoderne byggeri.
Sådan husker Jane Normann Hoffmann også de første år. Hun flyttede ind på Dortesvej med sin familie i 1969 og boede der indtil 1986, hvorefter hun senere som flyttede til nabogaden Jettesvej, hvor hun boede indtil 1990.
- Mine forældre syntes, lejligheden var et paradis. Der var parketgulve og fint badeværelse. Det var lyst og lækkert, kvarteret var spændende og det var meget bedre end de små, slidte lejligheder, man kunne få i midtbyen eller på Trøjborg, siger hun.
Hun sammenligner det med den entusiasme, der kan være omkring Aarhus Ø og de mange nybyggede boliger med god udsigt.
Som barn var Gellerupparken også et dejligt sted at vokse op, husker Jane Normann Hoffmann. Der var masser af børn at lege med på legepladserne, og alle kendte alle.
Men der gik ikke mange år, før de ressourcestærke børnefamilier begyndte at flytte ud, husker Jane Normann Hoffmann. Og mens børnefamilierne flyttede til forstæderne for at købe eget parcelhus, var der flere og flere udsatte borgere på overførselsindkomst, der flyttede ind.
- Det blev et sted, hvor bunden af samfundet flyttede ind. Det var rosset, der blev tilbage. Vi kunne ikke flytte, fordi min far var rejst, og min mor blev enlig. Legepladserne begyndte at blive slidte, opgangene lugtede af tis, og jeg drømte kun om at komme væk, siger hun.
- Det kunne lige så godt være Istanbul
I takt med at boligerne i Gellerupparken blev anvendt til kommunal boliganvisning, og beboersammensætningen ændrede sig, voksede andelen af indvandrere og flygtninge.
Noget, der med tiden fik Jane Normann Hoffmann til at føle sig fremmed i sit eget kvarter. Især da hun boede på Jettesvej de første par år, efter hun var blevet gift. Da parret flyttede ud af opgangen i 1990, husker hun, at der kun var én anden etnisk dansk familie i hele opgangen.
- Det føltes som at komme hjem til et kvarter og en kultur, der var fremmed for os, og som ikke var vores. Det kunne lige så godt være Istanbul, siger hun.
Beboersammensætningen i området er netop en af årsagerne til, at Gellerupparken/Toveshøj er endt på regeringens ghettoliste. I 2023 var andelen af indvandrere og efterkommere fra ikke-vestlige lande i området 73 procent.
Da Jane Normann Hoffmann forlod Gellerupparken for altid og flyttede med sin lille familie til Ringkøbing, beskriver hun det også som at flytte til en anden planet.
- Ingen graffiti, ingen hærværk, ingen udbrændte biler, ingen mellemøstlige mænd, der går hvileløst rundt. Vi behøvede ikke engang låse døren om natten, siger hun og tilføjer:
- Jeg går ikke ind for ghetto-romantik. Hverken den i Gellerup eller diverse rigmandsghettoer. Byg godt og blandet, siger hun.
Store planer
For at komme udfordringerne med beboersammensætningen til livs igangsatte Aarhus Kommune og Brabrand Boligforening i 2010 en stor helhedsplan for omdannelsen af Gellerupparken og Toveshøj. Nogle bygninger er revet - eller skal rives - ned, andre renoveres, og der skal bygges nyt - både ejerboliger og private lejeboliger.
Området ved Dortesvej, hvor Jane Normann Hoffmann voksede op, skal ryddes helt, fordi det er solgt som grund til entreprenørfirmaet A. Enggaard A/S, der vil bygge et nyt og tættere kvarter med nye udlejningsboliger.
To af blokkene er allerede revet ned, og den sidste bliver revet ned i løbet af efteråret.
Ifølge Kristian Würtz, der er direktør i Brabrand Boligforening, er den transformation, der er i gang, både stor i størrelse, pris og symbolsk betydning.
- Svagheden i Gellerupparken har været, at det var for ensartet. Der er brug for flere forskellige måder at bo på, og vi er i fuld gang med at indrette området til en god by, der passer til tiden, og som jeg tror, folk vil blive vilde med, siger han.
Men de mange nye projekter og investeringer i området giver Jane Normann Hoffmann ikke meget for.
- Jeg tror ikke på det, før den sidste blok er væk, siger hun.
Jeg er rigtig sur over nedrivningerne
Begræder nedrivning
Mens Jane Normann Hoffmann glæder sig over nedrivningerne i Gellerupparken, er der andre, der begræder bulldozernes arbejde.
En af dem er den lokale ildsjæl og mangeårige beboer Helle Hansen. Hun er ærgerlig over nedrivningen og gør, hvad hun kan for at bekæmpe, at flere blokke ryger.
Hun er vokset op på Jettesvej og bor nu på Gudrunsvej i en af de blokke, der er blevet renoveret.
- Jeg er rigtig sur over nedrivningerne. Ja, blokkene har virkelig brug for renovering, men det er grundlæggende gode, sunde boliger, og jeg synes, blokkene er flotte. Jeg kan lide arkitekturen og den måde, de ligger placeret i landskabet på, siger hun.
Hun fortæller, at hendes søster, der også er vokset op i Gellerupparken, men nu bor i København, synes, det er sørgeligt at komme på besøg, fordi så meget er blevet revet ned.
Helle Hansen er også stødt på tidligere beboere, der tager turen til Gellerupparken for at se deres gamle hjem blive revet ned. Blandt andet et ældre ægtepar, der boede i området for 50 år siden, som kom forbi for at se, om deres gamle boligblok stod. Rørstrømske og fuld af vemodighed.
- Så det er altså ikke alle, der har det som Jane Normann Hoffmann. Jeg har boet her i 51 år med små afbræk, men har ikke lyst til at bo andre steder. Det er et spændende, mangfoldigt sted med fællesskab, siger Helle Hansen.
Boligdirektør Kristian Würtz forstår godt, at nedrivninger kan vække stærke følelser, siger han.
- Jeg er enig med Helle i, at det er nogle gode boliger, der er bygget, så vi bruger også mange kræfter på at renovere dem, der skal blive stående. Synet på bydele ændrer sig i takt med tiden, og det skal vi tilpasse os for at sikre, det bliver et attraktivt sted at bo, siger han.
Jeg har masser af håb og ikke mindst begrundet forventning til Gellerupparken
Anerkender udfordringer
Helle Hansen er ikke blind for, at der er sociale udfordringer i området. Hun peger blandt andet på problemer med, at nogle 'kører sindssygt' i trafikken, og at der for meget affald, der flyder.
Hun støtter også målsætningen om en mere blandet beboersammensætning og har som afdelingsformand også bakket op om at frasælge nogle af de almene boliger.
For da hun voksede op i kvarteret, oplevede hun også ligesom Jane Normann Hoffmann, at de ressourcestærke familier flyttede væk. Der var stort set kun skilsmissebørn i hendes klasse på Nordgårdsskolen, for alle andre familier var flyttet til Skovby, Galten, Årslev og andre småbyer, hvor der var parcelhuse at få.
Hun husker også, at ejendomsmæglere i weekenderne havde travlt med at smide salgsannoncer i beboernes postkasser.
- Skiftet skete relativt hurtigt, og der var ikke gået mange år, før området pludselig blev italesat negativt. Især var der et program, der blev sendt i DR i 1978 om indvielsen af Gellerup Kirke, hvor introen var et klip med en mand, der sagde, at han hellere ville have sin højre arm rykket af end at bo i Gellerup. Så var tonen ligesom sat. Og sådan har medieomtalen været, siger hun.
Hun er især stærkt kritisk overfor parallelsamfundsloven fra 2018, der har medført øget krav om nedrivning udover det, som beboerne, boligforeningen og kommunen ellers havde vedtaget. Ifølge hende er politikken diskriminerende.
Derfor har hun også været med til at klage over beslutningen - og dermed sat nedrivningen af flere blokke på pause - mens sagen afventer en afgørelse i EU.
Står færdig i 2030
Ifølge helhedsplanen skal den del af transformationen af Gellerupparken, som Brabrand Boligforening har ansvar for, være færdig i 2030.
Boligdirektøren ser lyst på fremtiden.
- Jeg har masser af håb og ikke mindst begrundet forventning til Gellerupparken. Den sociale udvikling i bydelen er positiv, og de investeringer, der er foretaget, bliver fulgt op af flere. Det er en virkelighed, der allerede er i gang, siger han.